Trong nhiều thập niên, những mỏ vàng lớn nhất Brazil đã tập trung hàng nghìn lao động trong điều kiện vô cùng khắc nghiệt, để lại dấu ấn sâu đậm lên kinh tế – xã hội của cả vùng. Hoạt động khai thác ồ ạt từng làm thay đổi diện mạo các thị trấn và liên tục gây tranh cãi về quyền kiểm soát nguồn lợi và vấn đề an toàn của công nhân.
Ngày nay, nhiều khu vực từng sôi động đã rơi vào tình trạng “đóng băng”, nhưng ký ức về cơn sốt vàng vẫn còn nguyên. Kế hoạch khôi phục các mỏ cũ đòi hỏi giải quyết đồng thời hàng loạt nút thắt tài chính, pháp lý, môi trường, cũng như rà soát lại toàn bộ phương thức khai thác lộ thiên từng gây nhiều hệ lụy.
Mỏ vàng lộ thiên lớn từng làm rung chuyển Brazil: Liệu có cơ hội tái vận hành?
Mỏ Serra Pelada, biểu tượng của cơn sốt vàng những năm 1980, từng thu hút dòng người đổ về từ khắp nơi, biến cả vùng thành trung tâm khai khoáng lớn nhất cả nước. Thời kỳ đỉnh cao, khoảng 100.000 thợ mỏ tham gia đào bới trong lòng hố khai thác khổng lồ, được xem là một trong những mỏ vàng lộ thiên lớn nhất Brazil.
Toàn bộ công việc khi đó đều thực hiện thủ công: thợ mỏ vác bao đá nặng 30-60kg trên lưng và leo những chiếc thang gỗ được gọi bằng cái tên rùng rợn “Adeus, mamaẽ” (tạm dịch: “Tạm biệt, mẹ”). Mỗi ngày lao động là một ngày đối mặt nguy hiểm, từ sạt lở, rơi ngã đến thiếu an toàn cơ bản, nhưng đổi lại là hy vọng tìm thấy vàng để đổi đời.
Những nhân chứng sống của kỷ nguyên vàng thủ công
Một trong những thợ mỏ kỳ cựu vẫn còn sống tại vùng này cho biết ông đã từng tự mình khai thác được khoảng 700kg vàng. Ông dùng số vàng này để mua thiết bị và tài sản cá nhân.
Ngày nay, nhiều cựu thợ mỏ vẫn sống quanh khu vực và tham gia các hợp tác xã địa phương. Họ đang nỗ lực đưa Serra Pelada trở lại hoạt động, nhưng đối diện vô số rào cản: mâu thuẫn nội bộ, hàng triệu USD nợ vay tồn đọng và những vướng mắc pháp lý khiến việc xin cấp phép hay lập kế hoạch vận hành mới gặp nhiều trở ngại.
Những thách thức lớn trước ngày tái hoạt động:
Môi trường: Brazil áp dụng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về khai thác, trong đó cấm sử dụng thủy ngân, tác nhân gây ô nhiễm đất và nước, cùng nhiều quy trình xử lý khoáng sản lạc hậu.
Xung đột nội bộ: Ban lãnh đạo hợp tác xã vướng kiện tụng kéo dài, khiến việc ra quyết định chiến lược bị trì trệ.
Nợ nần chồng chất: Các khoản nợ chưa được giải quyết khiến việc đầu tư nâng cấp thiết bị, cơ sở hạ tầng trở nên khó khăn.
An toàn lao động: Cơ sở vật chất xuống cấp, đặc biệt là hệ thống thang và thiết bị cũ, làm gia tăng rủi ro tai nạn.
Một số thợ mỏ đã quay lại khai thác trái phép. Dù hoạt động này gây lo ngại lớn về môi trường, đặc biệt là ô nhiễm sông suối và tầng nước ngầm, nó cho thấy trữ lượng vàng tại khu vực vẫn còn đáng kể, yếu tố mang lại hy vọng cho việc khôi phục mỏ.
Tác động lịch sử và bài toán phát triển bền vững
Mỏ vàng này từng thay đổi không chỉ nền kinh tế địa phương mà cả đời sống xã hội. Thời kỳ sốt vàng biến khu vực thành “điểm nóng” bạo lực, bóc lột và quá tải dân cư, khi hàng chục nghìn người chen chúc trong không gian chật hẹp.
Mặt khác, việc sử dụng thủy ngân và bóc tách đất đá trên quy mô lớn đã để lại hậu quả môi trường kéo dài đến hiện nay.
Nếu hoạt động khai thác được khôi phục, bài toán cân bằng giữa cơ hội kinh tế và bảo vệ hệ sinh thái sẽ trở nên cấp thiết. Đây cũng là thách thức chung mà nhiều mỏ vàng lớn tại Brazil đang đối mặt.
Hợp tác xã quản lý Serra Pelada kỳ vọng sẽ ký kết thỏa thuận với các doanh nghiệp tư nhân nhằm vận hành mỏ theo hướng hợp pháp, an toàn và bền vững hơn. Tuy nhiên, con đường phía trước còn nhiều chông gai: từ nợ nần, giấy phép, kiện tụng đến tiêu chuẩn môi trường ngày càng nghiêm ngặt.
Dù vậy, “ánh vàng” vẫn chưa tắt dưới lòng đất Serra Pelada, và giấc mơ khôi phục một trong những mỏ vàng nổi tiếng nhất Brazil có thể một lần nữa bùng lên.
